දුවන බල්ලෝ...

ඇයි මේ බල්ලෝ දුවන කාර් එකක්, බයිසිකලයක් දැක්ක ගමන් පිස්සුවෙන් වගේ පස්සෙන් පනින්නේ?
( මම නම් ඒ වෙලාවට කරන්නේ වාහනේ, බයිසිකලේ නවත්තලා අහනවා ඇයි මොකද ප්‍රශ්නයක්ද කියලා, එතකොට කට්ටිය නොදැක්ක වගේ ආපහු හැරිලා යනවා)
1. මොළේ ක්‍රියාකරන විදිය (Neuroscience behind it):
ඇහැට අහුවෙන චලනය: බල්ලන්ගේ ඇස් හරිම සංවේදියි, විශේෂයෙන්ම චලනය වන දේවල් වලට. පොඩි හෙලවීමක් උනත් එයාලට ඉක්මනට අහුවෙනවා. වේගෙන් යන දෙයක් දැක්කම, එයාලගේ ඇහැ ඒක ප්‍රබල දෘශ්‍ය උත්තේජනයක් (visual stimulus) විදියට 'ටක්' ගාල අල්ලගන්නවා.
මොළේට යන ස්නායු සංඥා: අර චලනය ඇහැට අහු උන ගමන්, එයාලගේ මොළේට ස්නායු සංඥා (nerve signals) යනවා, "අන්න මොකක්දෝ යනවා!" කියලා. ඊටපස්සේ මොළේ තමයි (විශේෂයෙන්ම චාලක පාලනයට සම්බන්ධ කොටස්) තීරණය කරන්නේ "හරි, දැන් ඕක පස්සේ පන්නමු!" කියලා. ( පූසෙක් දැක්කත් බල්ලන්ට ඉන්න බෑ, මොකද පූස දුවනවනේ)
දුවනකොට එන 'ආතල්' එකේ විද්‍යාව: 

වැදගත්ම දේ තමයි, ඔහොම දුවනකොට එයාලගේ මොළේ ඇතුළේ ඩොපමයින් (Dopamine) වගේ, එයාලට සතුටක්, 'ආතල්' එකක් දැනෙන රසායනික ද්‍රව්‍ය (මේවට කියන්නේ ස්නායු සම්ප්‍රේෂක - neurotransmitters) නිපදවෙනවා. මේක මොළේ තියෙන එයාලගේ ත්‍යාග පද්ධතිය (reward system) එක සක්‍රීය කරනවා. ඒක නිසා තමයි එයාලට ඒක ආයෙ ආයෙත් කරන්න හිතෙන්නේ, හරියට අපි කැමති දෙයක් කළාම ආයෙත් කරන්න හිතෙනවා වගේ.
සමහරවිට බයට දක්වන ප්‍රතිචාරය: 

වෙලාවකට, ලොකු සද්දයක් දාගෙන එන වාහනයක් දැක්කම එයාලට බයක් දැනෙන්නත් පුළුවන්. ඒ වෙලාවට ඇඩ්‍රිනලින් (Adrenaline) වගේ හෝමෝන ඇඟේ ක්‍රියාත්මක වෙලා, 'සටන් කරන්න හෝ පැනලා දුවන්න' කියන සටන්-හෝ-පලායාමේ ප්‍රතිචාරය (fight-or-flight response) කියන තත්වෙට එයාලව පත් කරනවා. ඉතින් ඒ 'භයානක' දේ එලවලා දාන්න, ඒ කියන්නේ 'සටන්' කරන්න වගේ, එයාලා පස්සෙන් දුවනවා.

2. ඇඟේම එන උරුමය (ජාන වලින් එන දේවල් - Genetic Predisposition):

පරම්පරාවෙන් එන දඩයක්කාරකම: මේක තමයි ලොකුම හේතුව. බල්ලෝ කියන්නේ ඉස්සර කැලේ දඩයම් කරපු සත්තු ජාතියකින් (වෘකයෝ වගේ) පැවතගෙන එන නිසා, ඒ දඩයම් කරන සහජ දඩයම් ආශාව (innate prey drive) කියන ගතිය එයාලගේ ප්‍රවේණික උරුමයේ (genetic inheritance), ඒ කියන්නේ DNA වලම, තියෙනවා. දුවන දෙයක් දැක්කම එයාලට ඉබේටම වගේ හිතෙන්නේ ඒක දඩයමක් කියලා.
සමහර බල්ලෝ මේකට විශේෂයි: 

ඔයා දැකල ඇතිනේ, සමහර බල්ලෝ අනිත් අයට වඩා දුවන දේවල් පස්සේ පන්නන්න දක්ෂයි. ඒ මොකද, මිනිස්සු සමහර බල්ලන්ව (උදා: ගොපල්ලෝ පාවිච්චි කරන බල්ලෝ - Herding dogs, දඩයම් බල්ලෝ - Hunting dogs) අවුරුදු ගාණක් තිස්සේ වරණීය අභිජනනය (selective breeding) කරලා, ඒ කියන්නේ එයාලට ඕන විදියේ වර්ග-විශේෂිත ලක්ෂණ (breed-specific traits) ඇතිවෙන විදියට බෝ කරලම තියෙන්නේ එහෙම වැඩ වලට. ඉතින් එයාලගේ ඇඟේ ඒ හැකියාව ජාන වලින්ම තවත් වැඩියි.

3. ඉබේටම වෙන දේවල් (Reflexes and Fixed Action Patterns):

දැක්ක ගමන් හිත යොමු වෙන එක: 

දුවන දෙයක් දැක්ක ගමන්, වෙන කිසි දෙයක් හිතන්න කලින්, බල්ලාගේ අවධානය ඒ පැත්තට යන එකට කියන්නේ දිශානති ප්‍රතිචාරය (orienting reflex) කියලා. ඒක ස්වයංක්‍රීයව, ඉබේටම වෙන දෙයක්.
හිතන්න කලින් ක්‍රියාත්මක වෙන එක: 

ඊටපස්සේ, "අයියෝ, මේක පස්සේ පැන්නුවොත් හොඳද? නරකද?" කියලා ලොකුවට හිත හිත ඉන්න වෙලාවක් නැතුව, දුවන දෙයක් දැක්ක ඒ සංඥා උත්තේජනයට (sign stimulus), එයාලගේ ඇඟ ඉබේටම වගේ 'පන්නන්න' කියලා අණ දෙනවා. මේ වගේ ඉබේටම සිද්ධවෙන, හිතන්න කලින් ක්‍රියාත්මක වෙන චර්යා රටා වලට ස්ථාවර ක්‍රියා රටා (Fixed Action Patterns - FAPs) කියලත් විද්‍යාත්මකව කියනවා. ඒක හරියට, අපේ අතට රස්නෙ දෙයක් වැදුන ගමන් අපි අත පස්සට ගන්නවා වගේ, ලොකුවට හිතන්න දෙයක් නෑ, ඉබේටම වෙනවා.

සරලවම කිව්වොත්, බල්ලෝ දුවන දේවල් පස්සේ පන්නන්නේ එයාලගේ ඇස්වලට චලනය කියන දෘශ්‍ය උත්තේජනය ඉක්මනට අහුවෙන නිසා, එහෙම පන්නනකොට මොළේ ඩොපමයින් වගේ දේවල් නිසා එයාලට සතුටක් දැනෙන නිසා (ඒ කියන්නේ ත්‍යාග පද්ධතිය ක්‍රියාත්මක වෙන නිසා), එයාලගේ ප්‍රවේණියෙන් එන සහජ දඩයම් ආශාව නිසා, සහ ඒක එයාලට ස්ථාවර ක්‍රියා රටාවක් විදියට ඉබේටම වගේ කරන්න හිතෙන දෙයක් නිසා.
මීට පස්සේ බල්ලෙක් එලෙව්වොත්, බය වෙලා කඩාගෙන බිඳගෙන යන්න එපා, විශේෂයෙන්ම බයික් වල යනකොට.
නවත්තල අහන්න ඇයි කියලා ?.

Dr. Priya

Copied

A day in the life