දුරමැන්න හැටි

පැරණි ගම්වල හිටිය මිනිස්සු දුර ගැන ඒතරම් හිතුවෙ නැතිවුණාට දුර මනින්න තමන්ගෙම කියල ක්‍ර්‍රමයක් හදාගෙන තිබ්බ. අද මේ කියන්නෙ ඒ වගේ කීපයක් !

1 දඬුබස්නාමානය- :
මෙතෙන්දි මානය කියන්නෙ දුරට කියන තවත් වචනයක් . දඬුබස්නා එහෙම නැත්නම් දුන්නෙන් ගිලිහුණු ඊතලයක් වැටෙන දුර දඬුබස්නාමානයයි!
2 බෙරහඬක්/ සක් හඬක් ඇසෙන මානය-:
මේ මැනීම කලින් එකට වඩා ටිකක් අමාරුයි . හුගාක් පන්සල්වලට ඉඩම් පූජාකරල තියෙන්නෙ මේ විදියට . ප්‍රසිද්ධම එකක් තමා උඩවලවට කිට්ටුව තියෙන සංඛපාල විහාරය . සක් හඬක් ඇහෙන දුරට තියෙන ඉඩම් ඒ පන්සලට පූජා කරල තියෙනවා.
හූවක දුර කියන්නෙත් මේ වගේ හූ හඬක් ඇහෙන දුරකට
3 පේන්තෙක් මානෙ/ ඇස් දිස්ටියක් මානෙ-:
' පේනතෙක් මානෙ එකයායට කුඹුරු ' අපේ ඇහැට පේන තරම් දුරටම කුඹුරු තියෙනවනම් මෙහෙම කියන්න පුලුවන් ! ඇස් දිස්ටියක් මානෙ කියලත් සමහර ගැමියන් කිව්වෙත් මේකටමයි.
4 ඇස් මානෙ/ පේනමානෙ -:
මේක කලින් කිව්ව එකට වඩා වෙනස්! මෙතෙන්දි අදහස් කරන්නෙ යමෙක් හෝ යමක් හොඳට පේන ආසන්නම දුරක්!
' මයේ ඇස් මානෙන් ඈතට යන්න එපා' අම්මෙක් කුඩා දරුවෙකුට කියන්නෙ හොඳට පේනදුරින් ආසන්නයේම ඉන්න කියල !
' කෝ අම්මෙ අප්පච්චි ? පේනමානෙක නෑනෙ !' කියන්නෙත් මේ වගේ ලඟපාත නැතිබවයි.
5 කතුස්ම-:
පැරැන්නො බඩුමුට්ටු ගෙනියන්න කද පාවිච්චි කලා. මේ කදක් එකදිගටම උස්සන් යන්න බෑ. ටිකක් දුර ගිහින් බිමතියල මහන්සි අරින්න වෙනව. ආන්න ඒ වගේ කදක් එක හුස්මට ගෙනියන්න පුලුවන් දුර කියන තේරුමෙන් තමයි කත්+ හුස්ම කතුස්ම වෙලා තියෙන්නෙ !
6 හැතැප්ම-:
තවමත් සැතපුම් / හැතැක්ම / හැතැම්ම වලින් දුර මනින දුර කියන අය ඉන්නව.
ඒ කාලෙ මිනිස්සු ගියේ පයින් . එකදිගටම පයින් එහෙම යනකොට මගදි විඩා නිවාගන්න ඕන . ආන්න ඒ වගේ විඩා නිවාගන්න තරම් දුරක් ආවම හැතැප්මක් ඇවිත් ( සැතපීම- සැතැප්ම)
අපේ ගමේ තියෙනව හැතැක්ම කියල තැනක්. එහෙම කියන හේතුව ගමේ හුඟදෙනෙක් දන්නෙ නෑ. තව හොයනකොට තමයි එක වැඩිහිටියෙක් කිව්වෙ
' ඒ කාලෙ ගාල්ලෙ ඉඳල පයින් උඩුගමට ගිය මිනිස්සු අතරමග ගමන්මහන්සිය නිවන්න නතරවුන නිසා තමයි හැතැම්ම කියන්නෙ . ඒකත් දුරමැන්න ක්‍ර්‍රමයක් '
වන්නි හැතැක්ම :
ඔය වන්නි පැතිවල ඇවිදින්න ගිහින් දුර ඇහුවොත් හැතැම්මක් විතර ඇති කියන්නෙ අනිවාර්යයෙන් සැතැපුම් දෙකතුනක් දුර!!. ඉතින් අපේ අය ඒවට කියන්නෙ වන්නි හැතැප්ම!
7 නුවර යුගයේ සැතපුම හා බණ්ඩාර බඹය -:
නුවර යුගයේ සැතපුමක් ගැන සඳහන් වෙන්නෙ බණ්ඩාර බඹය සමග. බණ්ඩාර බඹය කියන්නෙ කෙනෙක් අත උඩට ඉස්සුවම පාදයේ සිට අතේ කෙලවර දක්වා දුර . සාමාන්‍යයෙන් අඩි8-9 අතරෙ වගේ. ඒ වගේ බඹ 500 ක් සැතැපුමක් විදියට අරන් තියෙනවා.
8 අසනිපාතය-:
අසනිපාතය කියන්නෙ අකුණුගහනවට! මෙතන ඒකෙ තේරුම සඳහන් වෙන්නෙ යම් ශක්තිමත් පුරුෂයෙකුට ගලක් විසිකලහැකි උපරිම දුර විදියට !!
9 පියවර-:
මේක කෙටිදුරක් මනින්නයි යොදාගත්තෙ. අපි ඔයි කැලේ ඇවිදින්න යනකොට පියවරක් කියන්නෙ කකුලක් උස්සල ආයෙත් බිම තියන දුරට ( කැලේ සංචාරය කරණ අය ලේසියෙන් දුර මනින්නෙ එහෙමයි )
ඒක එහෙම උනාට මෙතෙන්දි කකුලෙ විලුඹේ අග ඉඳල මාපටඇඟිල්ල අගට තියෙන දුර තමා පියවරක් වෙන්නෙ. ඔය නිදන්වස්තු තියෙන බවට ලාංඡන තියෙන තැන්වල එතැන ඉඳල නිදානෙ තියෙන දුර කියන්නෙ පියවරවලින්! .
10 ගව්ව / යොදුන -:
ගව් 4= යොදුන් 1
මේක තමයි අතීතයේ මාර්ගවල දුර මැන්න නිල ක්‍ර්‍රමය . නිශ්ශංකමල්ල ‍රජතුමා රටේ ප්‍රධාන මාර්ග මැනල ගව්කණු පිහිටුවල තියෙනවා . ඒ ගව්වලට කිව්වෙ නිශ්ශංක ගව්ව කියල !! . ඒ ගව්ව කොපමණ දුරක්ද කියන්න විස්තර හොයාගන්න නෑ.
ගව්ව ගැන විස්තර ගොඩක් තියෙනවා
දුනු 500= ගව් 1( මෙතෙන්දි දුනු එක කියන්නෙ දුන්නක දිග ( මීටර් 2) නම් මේ විදියට ගව්වක ආසන්න දුර
2 x 500= 1000 යි. මීටර් 1000 ක් විතර
මේ තව විදියක්
අංගුලි 9= වියත් 1
වියත් 2 = රියන්. 1
රියන් 7 = යෂ්ටි 1
යෂ්ටි 20 = ඉස්බ. 1
ඉස්බ 80 = ගව් 1
මෙතන අංගුලි කියන්නෙ මැදඟිල්ලෙ පිටපැත්තෙන් මැද පුරුකෙ දිගට
රියන් 1= අඟල් 18 කියල ගත්තොත් ගව්වක් රියන් 11200 ක් වෙනව (7*20*80 ) . අඩිවලින් නම් 16800ක් . ආසන්න වශයෙන් මීටර් 5000 ක් විතර .
රියනක් කියන්නෙ අඟල් 32 වඩුරියනක් විදියට ගත්තොත් මේ දුර මීටර් 9100 කට ආසන්න වෙනව.
ගව්වක් සැතැපුම් 4ක් ( මීටර් 6500 ක් පමණ ) කියල බොහෝතැන්වල සඳහන් උනත් ඒක ආපු විදිය නම් හොයාගන්න බැරිවුණා .
( ගව්ව යොදුන ඇරුණම අනිත් ඒව ඔක්කොම පුද්ගලයාගෙන් පුද්ගලයාට වෙනස්වෙනව. දුර ගැන අදහසක් ඇතිකරගැනීමට විතරයි ඒ කාලෙ අයට අවශ්‍ය වුණේ )
24 Jul 2021
Channa Withana

 --Keerthi Deshappriya

A day in the life