වවුනියාව නගරයේ සිට වැලිඔය දක්වා වැටුණු B442 මාර්ගයේ පාරේ කි. මී. තුනක් යනවිට මාමඩුව හන්දිය හමුවෙනවා. මේ හන්දියෙන් හැරිලා කි. මී. 12ක් යනකොට මහකච්චකොඩිය කියලා ඉපැරණි ගම්මානයක් තිබෙනවා. මේ ගම පහුකරලා යනකොට තමයි කිඹුලාගලට සහ එරුපොතානට පිවිසිය හැක්කේ. වව්නියාව දකුණ ප්‍රාදේශීය ලේකම් කොට්ඨාසයේ මහකච්චකොඩිය ග්‍රාම සේවා වසමට අයත් මහකච්චකොඩිය සහ ඒරුපොතාන යන වැව් ආශ්‍රිතව පිහිටි ගල්පර්වත බහුල කඳුවැටියක තමයි මෙම පුරාවිද්‍යා බිම පැතිර තිබෙන්නේ.
ඉතිහාස කතාමහාවංශයට අනුව මේ බිම අයත් වන්නේ පාචීනකණ්ඩරාජියට යි. පාචීනකණ්ඩරාජිය මහා කච්චකොඩිය, එරුපොතාන, කිඹුලාගල, නිරාවිය ආදී පෙදෙස්වල පැතිර තිබූ බව තමයි ඉතිහාසඥයන් අනුමාන කරන්නේ. පාචීණකණ්ඩරාජිය යන පාලි නාමයෙන් හඳුන්වා තිබෙන්නේ නැගෙනහිර කඩරොද ගම්මානය යි. මහාවංශයට අනුව නැගෙනහිර කඩරොද දුටුගැමුණු රජුගේ සේනාවේ සිටි නන්දිමිත්‍ර යෝධයාගේ උපන් ගම යි. මහාවංශය සඳහන් කරන ආකාරයට නන්දිමිත්‍ර උපත ලැබුවේ නැගෙනහිර කඩදොර ගමෙහි චිත්තපබ්ත සමීපයෙහි යි.මහාවංශ කතුවරයා පවසන මේ පුවත තහවුරුකර ගැනීමට ක්‍රිස්තු පූර්ව යුගයට අයත් ලෙන් ලිපි කිහිපයකින් උපකාර ලැබෙනවා. එරුපොතානෙහි චිත්‍ර ගුහා නමින් හැඳින්වූ ඓතිහාසික ලෙනෙහි කටාරම යට කොටා ඇති ලිපියෙහි, “පරුමක සතනසතගේ දුවණිය වූ පරුමක මිතගේ භාර්යාව වූ පරුමකලු ඵුශා විසින් කරවන ලද ලෙන සතර දිගින් වැඩි නොවැඩි සංඝයා වෙත පූජා කරනු ලද” බව සඳහන් වෙනවා. මෙහි සඳහන් පරුමක මිත නන්දිමිත්‍ර ලෙස හඳුනාගෙන තිබෙනවා. “පරුමක” යනු ප්‍රධානියා හෙවත් ප්‍රමුඛයා ලෙස මහාචාර්ය සෙනරත් පරණවිතාන අර්ථ ගන්වා තිබෙනවා. පරුමකලු එහි ස්ත්‍රී ලිංග පදය යි. මෙහි සෙල්ලිපි අතුරින් ලිපි 3කම දැකගත හැකි “පරුමක නදික” යන පුද්ගල නාමයෙන් හඳුන්වනු ලබන්නේ ද වංශකතාවන්හි සහ ජනප්‍රවාදවල සඳහන්වන දුටුගැමුණු රජුගේ දසමහා යෝධයින් අතරින් කෙනෙකු වූ නන්දිමිත්‍ර සෙන්පතියා බව පිළිගෙන තිබෙනවා.මහාවංශය මෙන්ම පුරාණ අටුවා කතාවලත් නැගෙනහිර කඩරොද හෙවත් පාචීනකණ්ඩරාජිකය ගැන සඳහන්. පැදුම්කඩරොද වැසි තෙරනමක් පිළිබඳ කතාවක් විශුද්ධිමග්ගයෙහි කම්මට්ඨානගහණ නිද්දේශයෙහි තිබෙනවා. අංගුත්තර අටුවාවෙහි චතුක්කනිපාත වර්ණනාවේත් මේ ගම ගැන දැක්වෙනවා.
මෙයට නුදුරින් වූ කිඹුලාගල හා නිරාවියේ ඇති සෙල්ලිපි තුනක කියැවෙන්නේ කර්මාන්තකරුවන් ගැන යි. ලිපි දෙකක තඹ කර්මාන්තකරුවන්ගේ ප්‍රදානයන් ගැන දැක්වෙනවා. එක් ලෙනක් පූජා කරන්නේ තඹ කාර්මික තිස්සගේ පුත් රෝහණි ගුත්ත යි. අනෙක් ලෙන පූජා කරන්නේ තඹ කාර්මික පුශ්ස හා සුමන යි. එක් ලෙනක් පූජාකර ඇත්තේ ටින් කාර්මික ගෘහපති සුමනගේ පවුලේ උදවිය යි.දින නියම කළ පැරණිම සෙල්ලිපියක්ලංකාවේ දින නියම කළ හැකි පැරණිම සෙල්ලිපි පෙළක් ලෙස සැලකෙන “නා රජුගේ දියණිය වූ අබි අනුරාධී” සහ එක්ව උත්තිය රජු විසින් ලෙන් සතරක කොටවන ලද ලෙන් ලිපි ප්‍රාචීනකණ්ඩරාජියේ නිරාවිය කන්දේ වනගත ආරණ්‍යය ඇසුරේ හමුවෙනවා. උත්තිය (ක්‍රි. පූ. 210 සිට 200) යනු දෙවන පෑතිස් රජුගෙන් පසු රජවූ ඔහුගේ දෙටු පුතා යි.
කිඹුලාගලකිඹුලාගල කන්දත්, එරුපොතාන කන්දත් එකිනෙකට සමාන්තරව පිහිටි කඳු දෙකක්. ඒරුපොතාන පර්වතය සහ කිඹුලාගල පර්වතය ද ඒ අතර පිහිටි අනෙක් පර්වතයන් ද අතීතයේ දී එකම ලෙන් විහාර සංකීර්ණයකට අයත් වූ බව ඉතා පැහැදිලි යි. නමුත් වර්තමානයේ දී ඒරුපොතාන වැවට සම්බන්ධ වූ එරුපොතාන පර්වතය සහ එහි පුරාණ ලෙන් විහාර සංකීර්ණය වෙනමම නටබුන් බිමක් සේ දිස්වෙනවා.කිඹුලාගල හෙවත් මහසියඹලාකුලම්මලේට ඒ නම ලැබී ඇත්තේ එහි පර්වත කූටය කිඹුලෙක් කට ඇරගෙන සිටින්නාක් සේ ඈතට දිස්වන හින්දා යි. මෙහි කටාරම් කෙටූ ලෙන් 23ක් දැකගත හැකියි. ක්‍රිස්තු පූර්ව තුන්වන සියවසේ සිට ක්‍රිස්තු වර්ෂ 1 සියවස තෙක් දිවෙන ලෙන් ලිපි 13 ක් ද කිඹුලාගලින් හමුවෙනවා. කටාරම් කෙටූ ලෙන් ආරක්ෂිත කුටි බවට හැරවූ පුරාණ ගඩොල් බිත්ති ද සමහර තැන්වල දැකගත හැකියි. මෙම බිත්ති අනුරාධපුර යුගයට අයත් බව යි පෙනෙන්නේ.එරුපොතාන වැවකිඹුලාගලට නුදුරින් තමයි එරුපොතාන කඳුවැටිය පිහිටා තිබෙන්නේ. එය පාමුල පිහිටි පුරාණ වාපි සංස්කෘතියට අයත් එරුපොතාන වැව තවමත් අවට ප්‍රදේශයට ජල පහසුව සපයනවා. වෑ කන්ද කිලෝ මීටරයක් දිගින් යුක්ත යි. එහි ධාරිතාව හෙක්ටයාර අසූවක් පමණ වන බව අසල වූ පුවරුවක සටහන්කර තිබෙනවා. විශේෂත්වය වන්නේ මේ වැවෙහි සොරොව්ව වෑකන්දට සවිව පිහිටි කළු ගලක් කැණ නිර්මාණය කළ විශිෂ්ට නිමැවුමක් වීම යි. සොරොව්වේ තුන් පසෙකම තිබෙන්නේ ස්වභාවික කළුගලක්. සොරොව් කට අසල කළු ගල් කුට්ටියෙන් මනාකොට තැනූ බිත්තියක් දැකගත හැකියි. දිය ගෙනෙන ඇළමඟ සොරොව් විවරයේ සිට විහිදවා ඇත්තේ පිහිටි කළු ගල කැණීමෙන්. පුරාවිද්‍යාඥයන්ට අනුව මේ සොරොව්ව ක්‍රිස්තු වර්ෂ 2 -6 සියවස්වලට අයත් නිර්මාණයක්. බ්‍රිතාන්‍ය පාලන කාලයේ 1897 දී මේ සොරොව්ව අලුත්වැඩියා කළ බව එහි සඳහන් කර තිබෙනවා. මහියංගනයේ සොරබොර වැව ද පිහිටි ගල කපා තැනූ සොරොව්වකින් යුක්ත යි.සොරබොර වැව ගැන මේ ලිපියෙන් කියවමු: සුදු නෙළුම කෝ සොරබොර වැවේමාර්ගය අයිනේ වැටී ඇති ගලින් කරන ලද මල් ආසනයක් ද තිබෙනවා.ඒ මල් ආසනයට මීටර කිහිපයක් දුරින් මහා මාර්ගය අසලම ගරා වැටුණු චෛත්‍යයක් දැකගත හැකියි.
නටබුන් පිරි කඳුවැටියක්රිස්තු පූර්ව යුගයට අයත් සෙල්ලිපි දොලහක්, පර්වතය මත පිහිටි දාගැබ් ගොඩැල්ලක්, සිරිපතුල් ගලක්, ආසනඝරයක්, කටාරම් කෙටූ සහ නොකෙටූ ලෙන් පද්ධතියක් මෙහි තිබෙනවා. එරුපොතාන වැවෙහි සොරොව්ව අසලින් එරුපොතාන පර්වතය දෙසට ගමන් කළ හැකි ඉතා පටු අඩි පාරක් හමුවෙනවා. වල් බිහිවීම හේතුවෙන් මේ අඩිපාර එක්වරම හදුනාගැනීම නම් තරමක් අපහසු යි. ඒ මාර්ගය ඔස්සේ වනාන්තරය තුළට ගමන් කරන විට පුරාණ ලෙන් ආරණ්‍යයේ ශේෂ හමුවෙනවා.අඩිපාර දෙපසින් පමණක් කටාරම් කෙටූ දර්ශනිය ගල්ලෙන් රැසක් හමුවෙනවා. ඇතැම් ලෙන්වල ගඩොලින් බැඳි බිත්ති තවමත් දැකගත හැකියි. කළුගලින් කරන ලද හිස බිඳී ගිය හිටි පිළිමයක් එක් ගල්ලෙනක් ඉදිරියේ දක්නට ලැබෙනවා. මෙසේ වැව් තාවුල්ල දක්වාම විවිධ හැඩයේ ගල්ලෙන් පිහිටා තිබෙනවා. ඒරුපොතාන පර්වතය පාමුල පිහිටා ඇති ලෙන් සහිත භූමි කොටසට විහිදෙන අඩිපාරවල් ද දැකගත හැකියි. සෑම ගල් ලෙනක්ම එකිනෙකට වෙනස් හැඩයක් ගන්නා නිසා අපූරු සුන්දරත්වයක් ඒවායේ දැකගත හැකියි.
පුරාවිද්‍යා ගවේශනමෑතක දී වවුනියාව පුරාවිද්‍යා කාර්යාලය මඟින් මෙම කඳුවැටියේ අවශේෂ ගැන ගවේශනයක් කර තිබෙනවා. කි.මී. 4ක් පමණ දිගට විහිදී යන පර්වත කූට සහිත මෙම ශේෂ කඳු වැටියේ කටාරම් සහිත ගල් ලෙන් 105ක්, ස්වභාවික සහ කෘතිම පොකුණු11ක්, පැරණි ගොඩනැගිලි 5ක සාධක, පැරණි ගඩොල් බිත්ති සහිත ලෙන් විහාර 2ක්, ස්තූප ගොඩැලි 6ක නටබුන් ද එම ගවේශන මඟින් අනාවරණය කොටගෙන තිබෙනවා.කටාරම් සහිත ලෙන්වල ඇති සෙල්ලිපි අක්ෂර රූප විද්‍යාත්මක කාල නීර්ණ අනුව ක්‍රි. පූ. 1-2 සියවස්වලට අයත් වෙනවා. මෙම ලෙන් සංකීර්ණ ප්‍රධාන වශයෙන් කොටස් 4ක් යටතේ හඳුනාගත හැකියි. සමස්ථ ප්‍රදේශයේම හමුවන ගල්ලෙන් බොහොමයක ඒවායේ භාවනායෝගීන් වැඩසිටි බව තහවුරු කෙරෙනා සෙල්ලිපි දැකගත හැකියි. අනුරාධපුර යුගයේ මුල් කාලයේ සිට මධ්‍යභාගය දක්වා මෙහි බෞද්ධ ආරාම පැවති බව නටබුන්වලින් හෙළිවෙන කරුණක්. මෙම පුරාවිද්‍යා පරිශ්‍රයේ නඩත්තු කටයුතු මේ වන විට වව්නියාව ප්‍රාදේශිය පුරාවිද්‍යා කාර්යාලය මඟින් සිදුවෙනවා. වන සංරක්ෂණ දෙපාර්තමේන්තුවට සහ ප්‍රාදේශිය ලේකම් බල ප්‍රදේශයට අයත් ඉඩම්වල විසිර පවතින මෙම පුරාවිද්‍යා පරිශ්‍රය මැන පුරාවිද්‍යා දෙපාර්තමේන්තුවට වෙන්කර මායිම් කණු යෙදීමට යෝජිතව පවතින බව යි පුරාවිද්‍යා දෙපාර්තමේන්තුව පවසන්නේ.
Kusumsiri Wijayawardena
උපුටා ගැනිමකි
මුල් හිමිකරුට ස්තුතිය
