යාපනයේ මතක - ඩෙල්ෆ් දූපත 3.

ලියලන ගල

ආදම්ගේ පාදය

පරවි කූඩු 

ලන්දේසි උසාවි සංකීර්නය

කැලෘ අශ්වයින්

කැලෑ අශ්වයින් 

බලකොටුව

අපි දූපත ඇතුලතට ගමන් ඇරඹුවෙමු. අපේ නඩයේ අවශ්‍ය තාවය වුයේම වල් අශ්වයින් නැරඹීමය. වර්ෂා සහිත කාලගුණය නිසා එලිමහනට අශ්වයින් පැමිණීම අඩු බව මාර්ගෝපදේශකයාගේ මතය විය. අපි අශ්වයින් ඉලක්ක කරගෙන උන්ගේ වාස භූමිය සොයා ගෙන ඉදිරියට ගමන් කලෙමු

අතර මගදී අප දුටු ඩෙල්ෆ වල සිහිවටන කිහිපයක් මෙසේය

ලියලන ගල

මෙම පාෂාණය සතුව අද්භූත බලවේගයක් පවතින බව දූපත් වාසීන්ගේ විශ්වාස කරයි. ඔවුහු මෙම පාෂාණය සඳහා මල් පහන් පුදා නොයෙකුත් පුද පූජා පවත්වති . අප එතනට යනවිටත් මල් පහන් පුදා සරසා තිබිනි. “ලියලන ගල” ලෙස හඳුන්වන මෙම පාෂාණය පොළොවේ සිට අඩි පහක් පමණ උසින් යුක්තවේ. ඔවුන්ගේ විශ්වාසය මෙම ගල වැඩෙන පාෂාණයකි.

මෙම කුලුන යටත් විජිත යුගයේ ප්‍රදීපාගාරයක් ලෙස යොදාගන්නට ඇතැයි උපකල්පනය කෙරේ. මෙහි මැද කොටස දුම් කවුළුවක් ලෙස ඉදිකර ඇති අතර සුළං ඉහලට රැගෙන යාමට හැකිවන අයුරින් සකස් කර ඇත. මෙය බොහෝ විට පහල කොටසේ ගිණි දල්වා නිකුත්වන දුම මගින් නාවික යාත්‍රා සඳහා සඥා ලබාදීමට යොදා ගත්තා විය හැක. නමුත් මෙම කුලුන පිළිබඳ තවත් මතයක් වන්නේ මෙය යටත් විජිත යුගයේ මෙරට තුල සිදුකල මිනුම් කටයුතු සඳහා ඉදිකර ඇති බවකි.
අපේ පිරිසේ අරමුණ වුයේම ඩෙල්ෆ්ට් දූපතේ දැකිය හැකි මෙම අශ්වයන් නැරඹීමය. වර්තමානයේ කැලෑ අශ්වයන් ලෙස හැඳින්වුවද අතීතයේ මෙම දූපතට අශ්වයින් ගෙනවිත් ඇත්තේ ලන්දේසීන් වන අතර ඔවුහු මෙම දූපත තුලදී දහස් ගණනින් අභිජනනය කර ඩෙල්ෆ්ට් හරහා වැටී ඇති මුහුදු මාර්ගය ඔස්සේ ගමන් ගන්නා නෞකාවලට අශ්වයින් අලෙවි කොට ඇත.

පැරණි අශ්ව ඉස්තාලය
ලන්දේසීන් විසින් අශ්වයින් අභිජනනය කර විකිණීමට ගාල් කිරීම සඳහා මෙම පැරණි අශ්ව ඉස්තාලය ඉදිකර ඇති එකකි.
මෙවැනි බයෝබැබ් ගස් ඉතියෝපියාව නිජබිම කරගත් ශාක වර්ගයකි. වර්තමානයේ මෙරට පුත්තලම, මන්නාරම සහ යාපනය දිස්ත්‍රික්ක වල දක්නට ලැබෙන අතර මෙය අරාබි වෙළඳුන් විසින් දකුණු ආසියාවට රැගෙන ආවා යයි සලකනු ලබයි. ඩෙල්ෆ් හි ඇති මෙම බයෝබැබ් ශාකය ඩෙල්ෆ්ට් දූපතේ අශ්වයින්ගේ අවශ්‍යතාවයන් මත ලන්දේසි යුගයේ රෝපණය කරන්නට ඇති බව සිතාගත හැක. වර්තමානයේ ඩෙල්ෆ්ට් හි දක්නට ලැබෙන බයෝබැබ් ගස ඉතා විශාල වටප්‍රමාණයකින් යුක්තවේ. විශාල බෙනයකින්ද යුක්ත වේ.

යෝධ නුග ගස
විශාල වපසරියක් වසාගෙන වැවී ඇති මෙම නුගගස වියනක් ලෙස සකස් වී ඇත. මෙහි අතුවලින් පහලට එල්ලී ඇති මුල් වලින් ගසට ආධාරක සපයා ඇත. දූපත් වාසීන් මෙම නුග ගසට පුද පුජා පවත්වනු ලැබේ. ඒ අසල කෝවිලක්ද ඉදිකර ඇත.
ආදම්ගේ පාදය
හිරිගල් වලින් සෑදී ඇති යෝධ අඩි සලකුණක හැඩය ගත් මෙම නිර්මාණය ආදම්ගේ පාදය ලෙස හැදින්වේ.

ලන්දේසි බලකොටුව
යටත් විජිත සමයේ පෘතුගීසීන් දිකල බව පැවසේ.පසුව ලන්දේසීන් විසින් ඩෙල්ෆ්ට් දූපත පෘතුගීන්ගෙන් යටත් කර ගන්නා ලදී. පසුව ලන්දේසීන් විසින් මෙම බලකොටුව මහල් දෙකකින් ශක්තිමත්ව ඉදිකර ඇති අතර වර්තමානයේ ඩෙල්ෆ්ට් රෝහල ආසන්නයේ දක්නට ඇත්තේ එම ලන්දේසි බලකොටුවේ නටබුන් වේ. මෙහි පහල මහල වෙඩිබෙහෙත්, අවිආයුධ ගබඩාවක් සහ සිරමැදිරියක් ලෙස භාවිත වී ඇති. පහල මාලයේ වා කවුළු කිසිවක් පිහිටා නැති බව නටබුන් අනුව සිතා ගත හැක. ඉහල මහලේ වා කවුළු පිහිටා ඇති අතර , සෙබළුන් සඳහා මෙම මහල ඉදිකර ඇතැයි සිතිය හැක.

ලන්දේසි රෝහල,
ලන්දේසි බලකොටුවේ නටබුන් පසුකර ඩෙල්ෆ්ට් ජැටිය දෙසට ගමන් ගන්නා විට මෙම නටබුන් සහිත භූමිය හමුවේ. එම භූමියට ඇතුල්වනවාත් සමගම පැරණි ලන්දේසි රෝහල පිහිටි ගොඩනැගිල්ල දැකිය හැක.

ඉපැරණි ස්ථූපවල නටබුන්
සංඝමිත්තා තෙරණිය ශ්‍රී මහා බෝධියේ අංකුරය රැගෙන දඹකොළ පටුන දක්වා වැඩම කල ගමනේදී මෙම ස්ථානයේ මදක් නතරවී විවේක ගත් බවට කියවෙන නමුත් එය සනාථ කිරීමට පුරාවිද්‍යාත්මක සාක්ෂි කිසිවක් ලැබී නැත.

ක්වීන්ස් කුලුන

කුලුන හෙවත් මිණුම්දෝරු ... 

ඉංග්‍රීසි පාලන සමයේ දී ඉදිකරන ලද රැජින කුලුන හෙවත් මිණුම්දෝරු කුලුන (ක්වීන්ස් ටවර්) ඩෙල්ෆ්ට් දූපතේ දකුණු වෙරළ තීරයේ පිහිටා ඇත.

කැලෑ අශ්වයින්
ලන්දේසීන් මෙරට හැරයාමෙන් පසුව මෙම අශ්වයින් වල්වැදී කැලෑ අශ්වයින් බවට පරිවර්තනය වී ඇත.

ඉන්පසු දූපත් වාසීන් විසින් මෙම අශ්වයින් අල්ලා හීලෑ කිරීම, හණ ගැසීම ආදී ක්‍රියාකාරකම් වල යෙදුණ නමුත් වර්තමානයේ මෙම අශ්වයින් වාසය කරන ප්‍රදේශය වනජීවී රක්ෂිතයක් ලෙස ප්‍රකාශයට පත්කර ඇත.

වසරේ බොහෝ කාලවලදී මෙම ප්‍රදේශයට බලපාන අධික පෑවිල්ල හේතුකොටගෙන දූපතේ ජලය හිඟ වන නමුත් වර්තමානයේ වනජීවී දෙපාර්තමේන්තුව නාවික හමුදාව සමග ඒකාබද්ධව නියං කාලවලදී අශ්වයින්ට ජලය සැපයීම සඳහා පහසුකම සලස්වා ඇත. අශ්වයින් නියගයෙන් සංරක්‍ෂණය වීමට මෙම ක්‍රියා පිලිවෙත පිටිවහලක් වී ඇත.

බයෝබැබ් ගස

බයෝබාබ් “Baobab”  ශාකයේ මවුබිම අප්‍රිකා මහද්වීපයයි. අප්‍රිකා බන්ටු ගෝත්‍රිකයන්ගේ “බුහු - බැඩ්” යන බන්ටු වචනයෙන් මිඳී සැකසුණු මේ ගසේ උද්භිද විද්‍යාත්මක නාමය වන්නේ ඇඩම්සෝනියා ඩිජිටටා (Adamsonia Digitata) ය. Adams ‍කොටස එක්වී ඇත්තේ එනමින් යුතු ජෛව විද්‍යාඥයාට උපහාර පිණිස වන අතර, Digit යනු ඇඟිලි සඳහා ජර්මන් භාෂාවේ යෙදෙන වචනයකි. සැබැවින් ම ගස දිග හරින ලද ඇඟිලි සහිත අල්ලක් වැනි ය.
මේ ගස බොම්බකාසේ (Bombacacea) ශාක කුලයට අයත් වේ. ඉංග්‍රීසි භාෂාවෙන් මේ ගස හැඳින්වීමට Baobab, Cala Bash, Monkey Bread tree යන නම් භාවිත වේ. Monkey Bread tree ලෙසින් යොදා ඇත්තේ වඳුරන් මේ ගසේ ගෙඩි කෑමට ඉතා ප්‍රියකරන නිසාය.
බයෝබාබ් ගස විනාශ කිරීම ඉතා අපහසු කාර්යයකි. එසේ වන්නේ ඕනෑම අන්තරායකට ඔරොත්තු දීමේ හැකියාව මේ ගසට ඇති බැවිනි. 

මේ ගසට ආවේණික වූ අපූරු භයංකර ස්වරූපය ඇති වන්නේ මෙහි පත්‍ර හැලීගිය පසුවය. එවිට ගස බිමට ඇන මුල් උඩට විහිදී ඇති ආකාරයක් පෙනේ. මාස හයක පමණ කාලයක් මේ කොළ නොමැතිව වියළි ගසක් ආකාරයෙන් පවතී. සමහර ප්‍රදේශවල ජනයා මේ ගස “අලි ගස” ලෙසට ද හඳුන්වති. බයෝ බැබ් ශාකය එනමින් හඳුන්වන්නට ඇත්තේ අලියකුගේ පිට වැනි ඝන පොත්තකින් ඒ ගස ආවරණය වී තිබෙන නිසා විය හැකිය.

ගසේ උසට නොගැළපෙන පරිදි කඳ ප්‍රදේශය මහත් ය. තුරු වියන මීටර් 50 – 60 ක් පමණ ප්‍රමාණයක් වන සේ විහිදේ. අතු විශාලය. ගසේ උස උපරිමය මීටර විස්සක් විසිපහක් පමණ වේ. කොළ හැළී ගිය අලි ගසක් තරම් විරූපී ගසක් තවත් ලොව දක්නට නැතැයි “Aristrocrats of the trees” ලියූ අර්නස්ට් එම්. විල්සන් සඳහන් කර තිබෙන්නේ ද මේ නිසා ම විය හැකි ය.

ඔක්තෝබර් මාසයේ දී බයෝබැබ් ගස්වල මල් හට ගැනීම පටන් ගන්නා අතර මල් සුදු පැහැතිය. ගස මෙන් ම මල් ද විශාලත්වයෙන් වැඩි අතර, මල් පිපෙන්නේ රාත්‍රී කාලයේ දී ය. මල් පොහොට්ටුව ‍‍‍‍ගෝලාකාර හැඩයක් ගන්නා අතර පැයක් පමණ සුළු කාලයක දී පොහොට්ටුව මලක් බවට පත්වේ. රැයේ පිපෙන මල උදෑසන වනවිට පරවී යයි. පිපෙනා අතරතුරේදී මලෙන් මිහිරි සුවඳක් හමන අතර පරවුණු විට දුගඳ හමයි.

ගසේ පත්‍ර තද කොළ පැහැතිය. කොළ වකුගඩු ‍රෝගීන් සඳහා ඖෂධයක් ලෙසින් ද යොදා ගැනේ. ආහාර රස කාරකයක් ලෙසින් ද මේ කොළ අඹරා කුඩුකර යොදා ගනී. මුල් ඉහළට විහිදී ගිය අතු පහළට ඇදුණු සදාකාලික ගසක් පිළිබඳ හින්දු ග්‍රන්ථයක් වන “භගවත් ගීතාවේ” ද සඳහන්වී තිබේ. එකී ලක්ෂණ හා සමානවන ගස වනුයේ අප සඳහන් කරන බයෝබාබ් ශාකය යි. 

මේ ගසට හිමි අපූරු පෙනුම නිසාම අප්‍රිකා බන්ටු ගෝත්‍ර අතර, විශේෂ ජනකතා නිර්මාණය වී තිබේ. ඔවුන්ගේ පිළිගැනීම අනුව මෙය ‘යක්ෂයාගේ ගසයි’.
වනාන්තරයේ සිටින සියලු දෙනාටම සිටුවන්නට විවිධ ගස් වර්ග දෙන ලදී. හයිනා නම් සත්ත්වයාට දෙන ලද්දේ මෙම බ‍යෝබැබ් ශාකයයි. එවිට හයිනා ගස කොටස යටි අතටත් මුල් කොටස උඩුඅතටත් සිටවූ නිසා මේ ශාකයේ ස්වරූපය මෙලෙස වෙනස් වී ඇත. ගසේ උත්පත්ති කතාව පිළිබඳ ප්‍රවාදය එයයි.

අලි ගසේ ගෙඩි මිනිසාට ඉතා ප්‍රයෝජනවත් වේ. සාමාන්‍ය ව්‍යවහාරයේ දී මේ ගෙඩිවලට “වඳුරු දෙල්” Monkey Bread යැයි කියති. දෙසැම්බර් මාසයේ දී පමණ අලි ගසේ ගෙඩි හට ගන්නා අතර එහි ස්වරූපය විශාල පුහුල් ගෙඩියක් මෙනි. 

අප්‍රිකා වැසියෝ මේ ගෙඩි පානයක් ආකාරයෙන් රසවත්ව සකසා ගනී.
එසේම බයෝබාබ් ගසේ කඳ හාරා අප්‍රිකා වැසියෝ නිවෙස් ද තනා ගනිති. ඇතැමුන් මේ ගසේ ඉහළින් හාරා ජල ටැංකි ලෙස සාදා ගනිති. ගසේ පොත්තෙන් කෙඳි රැගෙන එමඟින් කඹ සෑදීම, මාළු දැල් සෑදීම, ගෝනි සෑදීම ආදිය සිදුකරති. මතුපිට පොත්ත දැළ පිහියක් ලෙසින් ද උපයෝගී කරගන්නා අතර හම් පදම් කිරීම සඳහා යුෂ යොදා ගනිති.

ගසේ ආයු කාලය අවුරුදු සිය ගණනක් වන අතර මේ සුවිශේෂී ගසට ගින්නෙන්, ගංවතුරින් කුණාටු ආදියෙන් පීඩාවක් කළ නොහැකි ය. ඒ සියල්ලටම මුහුණදීමේ ශක්තිය ගසට ස්වභාව ධර්මයෙන් ම උරුමකර තිබේ. බයෝබාබ් ගසේ මුල්වලට වතුර සොයා මීටර සිය ගණන් දුරට වුවත් ගමන් කිරීමේ හැකියාව තිබේ. නියං කාලයන්හිදී ආහාර සහ ජලය සොයා යන අලි ඇතුන්ට ආහාරයක් වන්නේ අලිගසේ සවිමත් පොත්තයි.
අප රටේ ද මෙම ශාක විශේෂය දක්නට ලැබේ. 

මන්නාරම් දූපතේ “පල්ලිමුනායි දූපතේ” අවුරුදු 800 කට වඩා වයසින් පැරැණි යැයි විශ්වාස කරන බයෝ බැබ් ගසක් තිබේ. මන්නාරමේ සිට පේසාලේ හරහා තලෙයිමන්නාරමට ගමන් කරන A14 මාර්ගයේ මේ ගස අදත් දක්නට ඉතිරිව තිබේ.
ප්‍රධාන මාර්ගයට ඉතාම ආසන්නයේ මදක් ඇතුළට වන්නට පිහිටි මන්නාරම් බ‍යෝබැබ් ගස මධ්‍යයේ විශාල කුහරයක් ද සහිතව අපූර්වාකාරයෙන් දක්නට ලැබේ. 

ඩෙල්ෆ් දූප‍ෙත්ද, විල්පත්තු ජාතික වනෝද්‍යානයේ ද, කලා වැව් නිම්නයේ ග‍ඟේවාඩිය නම් ගම්මානයේ ද මේ විශාල ගස් ඉතිරිව තිබෙන බව කියැවේ. 

අප රටට මේ ගස් පැමිණියේ අතීතයේ වෙළෙඳාම සඳහා පැමිණි අරාබි වෙළෙඳුන්ගෙන් බැව් විශ්වාස කෙරේ. එමෙන්ම ඉන්දියාවේ ද ටැන්සානියාවේ ද මෙවැනි බයෝබාබ් ගස් ඉතිරිව තිබේ.
ශාක විද්‍යාඥයන් පවසන පරිදි මෙම ශාකය දුර්ලභ ශාක විශේෂයක් වන අතර ශ්‍රී ලංකාවේ ද මේ ගස් දුර්ලභ වන නිසා ම ආරක්ෂිත ශාකයක් ලෙසින් නම්කර තිබේ. එනිසාම “යක්ෂ ගසක්” වූවත්, ස්වභාවධර්මයේ අපූර්ව නිර්මාණයක් වන බයෝබාබ් ශාකය මතු පරම්පරාවගේ දැකීම සහ දැනුම සඳහා වර්තමාන පරම්පරාව විසින් රැකදීම කාගේත් යුතුකම වේ.
උපුටනයක්.

උසාවි සංකීර්ණයේ නටබුන්

රෝහලට පිටුපසින් උසාවි සංකීර්ණයේ නටබුන් දැකිය හැක. මෙම උසාවිය ලන්දේසීන් විසින් ආරම්භ කරනු ලැබූ අතර පසුව බ්‍රිතාන්‍යයන් විසින් පවත්වාගෙන යාමෙන් අනතුරුව නටබුන් බවට පත්වී ඇත.

පරවි කූඩු

මෙම පරිශ්‍රයේ ඇති සුවිශේෂීම නිර්මාණය වන්නේ පරෙවියන් සඳහා ලන්දේසි යුගයේ නිර්මාණය කරනු ලැබූ පරෙවි කූඩු සහිත ස්ථම්භයයි. ඩෙල්ෆ්ට් දූපත සහ අවට වෙනත් ගොඩබිම් අතර පණිවිඩ හුවමාරු කරගැනීම සඳහා එකල පරෙවියන් පුහුණු කර තිබූ බව කියවේ.

බ්‍රිතාන්‍ය යටත් විජිත සමයේ මෙම ස්ථානයේ මුල් වරට සිදුකරනු ලැබූ කැණීම් වලින් මෙම ස්ථානයේ බෞද්ධ විහාරයක නටබුන් සොයා ගෙන ඇත. පසු කාලයේ නිදහස ලැබීමෙන් පසුව මෙම ස්ථානයේ නැවත සිදුකල කැණීම් වලින් මෙම ස්ථූපය ඉදිකිරීමට යොදාගත් හුණුගල් සහ එහි කොතද හමුවී තිබේ. ප්‍රධාන ස්ථූපයට පසෙකින් එහි පරිවාර ස්ථූප යයි සිතිය හැකි තවත් කුඩා ස්ථූපයන්ගේද නටබුන් වර්තමානයේ දක්නට ලැබේ. එකල හුණුගලින් නිමවා තිබූ මෙම ස්ථූපවල වර්තමානයේ ඉතිරිව ඇත්තේ පාදම පමණකි . පුරා විද්‍යා දෙපාර්තමේන්තුව විසින් කිසිදු නඩත්තුවක් කරන බවක් දක්නට නැති අතර වල් බිහි වෙමින් පවතින බව සදහන් කල යුතුය.

සුන්දරය වෙරළ තීරයක් සතු ඩෙල්ප්ට් දූපතෙන් පිටත්වීමට කාලය පැමින තිබිනි. උදේ ජැටියට පැමිණි “ වඩ තාරකී “ යාත්‍රාව ආපසු පස්වරුවේ කුරිකඩ්ඩුවාන් බලා පිටත් වීමට නියමිත වෙලාව ලංවන බැවින් දූපත තුල රැදී සිටීමේ අවස්ථාව කෙටි විය. අප ආපසු පිටත් වීමට ඩෙල්ෆ්ට් ජැටියට පැමිනෙන විට කාර්යාල සේවකයින්ද නිවෙස් බලා යාමට වඩතාරකී යාත්‍රාව බලාපොරොත්තුව රැදී සිටියාය.

අපද ඩෙල්ෆ්ට් දූපතෙන් සමුගත්තෙමු .

notes of imaginary